متن کامل این گفتگو به شرح زیر  تقدیم مخاطبان محترم می شود:

آقای دکتر از هفته پژوهش سال قبل تا هفته پژوهش امسال چه اقدامات برجسته ای برای توسعه پژوهش در دانشگاه انجام پذیرفته است؟ وجه تمایز آنها با فعالیت های سال گذشته چه بوده؟

پیشاپیش هفته پژوهش و روز پژوهش را به همه پژوهشگران، کارشناسان پژوهش، مدیران و دیگر تلاشگران عرصه پژوهش در دانشگاه و حوزه تعلیم و تربیت تبریک عرض می کنم و از تلاش های یک ساله آنها در این زمینه تشکر می کنم. خوشبختانه ریل گذاری های درست در عرصه پژوهش در طی سالیان گذشته، سرعت  توسعه پژوهش را امروز به طور محسوسی نسبت به گذشته افزایش داده، یعنی ما می توانیم این تغییرات را در افزایش انتشار مقالات، برگزاری همایش ها، اجرای طرحرهای پژوهشی و سایر فعالیت های مرتبط با پژوهش ببینیم. می توان گفت پژوهشگران ما به واسطه برخورداری از حمایت هایی که از آنها انجام می شود با علاقه بیشتری به سمت انجام فعالیت های پژوهشی روی می آورند.

در حال حاضر شورای پژوهش مدیریت استان ها ایجاد شده که برای اولین بار و بر اساس مصوبه شورای دانشگاه شکل می گیرد و جایگزین کمیته های پژوهشی می شود که هویت مراکز تربیت معلم سابق را داشته اند. این شورا با اختیارات خود اداره فعالیت های پژوهشی در استانها را برعهده دارد.

اکنون نظام پژوهانه اجرایی شده که برای سال جاری بدون توجه به عملکرد مبلغ قابل توجهی را بابت هزینه اجرای فعالیتهای پژوهشی در اختیار اعضای هیات علمی قرار می دهد. در حال حاضر پژوهش در دانشگاه از هویت و ساختار مناسب خود برخوردار  و روز به روز هم در پی تحکیم استقرار و نهادینه سازی است. اما با این همه در مقایسه با وضع مطلوب، فاصله بسیار زیادی وجود دارد.

ما به عنوان دانشگاه متولی تربیت معلم باید از ظرفیت های بسیار فراتری از دانشگاه های عادی برخوردار باشیم. دانشگاه فرهنگیان باید به عنوان یک دانشگاه در طراز الگوی پژوهشی در کشور مطرح شود و نیل به این هدف در گرو تلاشی همه جانبه و دلسوزانه از سوی همه افراد مرتبط است. خوشبختانه در برنامه راهبردی دانشگاه، برای پژوهش و توسعه علمی چشم انداز امیدوارکننده ای داریم.

با این شرایطی که میفرمایید گرچه وضعیت بهبود یافته اما به نظر می رسد ما هنوز در میان اعضای هیات علمی و مدرسان تحرک بارزی را در حوزه  پژوهش شاهد نیستیم، آیا اینطور نیست؟

با مراجعه به پیشنه پژوهش در این دانشگاه میتوان داوری درستی از وضع موجود ارایه نمود.  پژوهش در تربیت معلم با یک ضعف تاریخی مواجه بوده است. بنابراین نمی توان  اکنون انتظار معجزه یک شبه و دو و سه ساله را برای توسعه پژوهش داشت. در گذشته  تربیت معلم بیشتر شهرت به آموزش داشته و پژوهش به عنوان عنصری سازمان یافته در آن جای چندانی نداشته و پژوهش اساسا در شمار تکالیف اصلی و رسمی مدرسان ما قرار نگرفته است. اما اکنون اجرای پژوهش یک تکلیف سازمانی برای آنهاست. بنابراین آنچه که به عنوان رشد و تحرک یاد می کنیم، امری نسبی است و در مقایسه با سال های گذشته معنا پیدا می کند.

امروز مدرسان و اعضای هیات علمی به طور جدی در پی دستیابی به ظرفیت های پژوهشی هستند که پیش از این هرگز سابقه نداشته است. چنین مطالبه ای خودبه خود زمینه توسعه بیشتر را هم فراهم می سازد. گرچه ما هم انتظار داریم که پژوهش دغدغه همه آموزشگران ما باشد نه عده ای محدود!  اما این اطمینان را می توان داد که فضای پژوهشی در دانشگاه در راستای بهبود و توسعه و فراگیر سازی در حرکت است.

دشواری های احتمالی که برای توسعه پژوهش با آن رو به رو بوده اید، کدامند؟

توسعه علمی - پژوهشی از پیچیده ترین انواع توسعه در سطح جوامع، سازمان ها و دانشگاه هاست.  این سختی در دانشگاه ما که  پیش از  این نیز با زیر ساخت های چندان قابل قبولی در این حوزه برخوردار نبوده، دو چندان است. پژوهش برای رشد خود زیست بوم مساعد می خواهد و زیست بوم مساعد پژوهش بیش از منابع و امکانات مادی با منابع انسانی  توانمند، برانگیخته و علاقه مند مهیا می شود. شما اگر همه چیز را در حوزه پژوهش مهیا داشته باشید اما منابع انسانی شما فاقد ویژگیهای پیش گفته باشد، کاری چندان از پیش نخواهید برد. پژوهش با دستور و تجویز و بخشنامه رشد پیدا نمی کند و باید بعنوان عنصر حرفه ای در متن هویت شغلی آموزشگران بنشیند و رشد پیدا کند و توسعه آن ماهیتی پویا و ارگانیکی دارد که باید متناسب با این ماهیت برای آن برنامه ریزی و تدبیر اندیشید.

این چنین است که  همزمان با تدارک و تمهید سایر شرایط، برنامه های فرهنگ و گفتمان سازی را  به عنوان یک اولویت مهم در دستور کار خود قرار داده ایم. برگزاری همایش های ملی تربیت معلم، کرسی های علمی – ترویجی و نشست های علمی – تخصصی ناظر بر پرداختن به این نیاز مهم بوده است.

برای توسعه پژوهش، به عنوان یک پیش نیاز به توسعه گفتمان  و فرهنگ سازی علمی در تربیت معلم نیاز داریم. متاسفانه در این زمینه کار جدی انجام و هنوز گفتمان علمی تربیت معلم در کشور، پر طنین نشده است.  انتظار داریم در این زمینه همه ظرفیت های موجود در کشور به کمک بیایند. به ویژه دانشکده های علوم تربیتی در این زمینه تعهد و رسالت دارند.

چرا در دانشکده های علوم تربیتی به این زمینه مهم و حیاتی کمتر توجه می شود ؟ ما امسال همزمان با برگزاری دومین همایش ملی تربیت معلم، نشستی نیز با روسای دانشکده های علوم تربیتی کشور برگزار نمودیم و از آنها برای همکاری در توسعه علمی تربیت معلم در کشور دعوت بعمل آوردیم که تاکنون به آن پاسخی داده نشده است !

استفاده از تجربه های جهانی چه نمودی در برنامه های معاونت پژوهشی دارند ؟

     همواره بهره گیری از تجربیات جهانی برای توسعه هر حوزه علمی برانگیزاننده بوده است.  کشورهای جهان، تجارب خوبی را در تربیت معلم دارند. ما به عنوان یک سیاست بارز در پی بهره گیری از تجربیات علمی  آنها در تربیت معلم ایران هستیم. به ویژه در حوزهایی نظیر آموزش رشته های علمی و تخصصی که کمتر کاری در کشور در باره آنها انجام شده است در پی دریافت تجربیات جهانی هستیم. انتشار فراخوان ترجمه نیز هم راستا با این سیاست بوده است. باید دانش آموزش در رشته های تخصصی را  به عنوان دانش استراتژیک تربیت معلم در کشور توسعه دهیم و برای نیل به این هدف تجربیات انبوه جهانی، راهنمای خوبی برای ما است. البته این یک بعد از فعالیت های دانشگاه  مرتبط با بهره گیری از تجربیات جهانی است. همچنین در دانشگاه نیز دفتر روابط بین الملل و همکاری های علمی را داریم که در این زمینه فعال است و برنامه های خوبی را در حال اجرا دارد.

توسعه مجلات علمی – پژوهشی در دانشگاه در چه وضعیتی است ؟

برای انتشار نتایج پژوهش های مرتبط با تربیت معلم و آموزش رشته های تخصصی باید نشریاتی چه در دانشگاه فرهنگیان و یا سایر دانشگاه ها و موسسات علمی – پژوهشی  دایر شود. ما جلسات متعددی را به همراه جناب آقای دکتر مهرمحمدی با مسوولان نشریات علمی وزارت علوم برگزار نموده ایم  و در این خصوص موفق به دریافت مجوز مجله علمی – پژوهشی مطالعات تربیت معلم شده ایم که در حال تهیه شماره های آغازین آن برای دریافت مجوزقطعی هستیم.

امیدواریم گفتگو و پیگیری ها منجر به انتشار مجلاتی متعدد و متناسب با همه رشته های تخصصی در دانشگاه شود. اما  قابل ذکر است که همه مساله ما در مسیر انتشار مجلات علمی مرتبط با تربیت معلم، نبود نشریه نیست بلکه به نظر می رسد مشکل اصلی ما در توسعه مجلات علمی کمبود صاحب نظران قلم به دست برای نوشتن در این عرصه است.  طی این شش ماهی که فراخوان دریافت مقاله برای نشریه مطالعات تربیت معلم را منتشر نموده ایمبا استقبال مورد انتظار مواجهه نبوده ایم!  حتی در چند مجله علمی – تخصصی هم که در حال انتشار هستند فرایند دریافت مقالات چشمگیر نیست. متاسفانه تعداد صاحب نظران تربیت معلم در کشور  قابل توجه نیستند و یا تربیت معلم حوزه مهمی برای مقصد مقالات علمی صاحب نظران در کشور نبوده است. البته  از آینده ناامید نیستیم و کوشش خواهیم نمود که حرکت امید بخش خود را در این مسیر ادامه دهیم. بر این اساس تصمیم داریم با تدارک شرایطی کار را با مجلات علمی – تخصصی در سطح دانشگاه آغاز و در پی گسترش آنها باشیم.

ظاهرا تالیف کتاب های درسی نیز از وظایف معاونت پژوهشی است و نیاز بزرگی در این زمینه مشهود است. چه برنامه هایی در این حوزه دارید ؟

بله! دانشگاه در مسیر توسعه کیفیت آموزش، برنامه های درسی را به موقع تغییر داده و البته تغییرات مورد نیاز همچنان تداوم خواهد یافت. بر این اساس نیاز به تولید منابع درسی و آموزشی افزایش یافته و در نتیجه معاونت پژوهشی ماموریت دارد در مسیر تامین و تولید کتاب های درسی قدم بردارد. مبدا حرکت ما در این زمینه، تامین و پاسخگویی به نیازهای حوزه آموزش است. بنابراین با دریافت نیازهای فوریتی از معاونت آموزشی، فراخوان خود را منتشر و از صاحب نظران برای ارسال طرحنامه های تالیف دعوت انجام دادیم. اکنون نیز تامین و تولید کتاب های درسی دوره ابتدایی در اولویت قرار دارد. به همین منظور کارگروه علوم تربیتی را تشکیل داده و کار بررسی طرحنامه های رسیده را آغاز نموده ایم. امیدواریم بتوانیم چندین طرح نامه را در این فرآیند قابل قبول تشخیص داده و به تصویب برسانیم.

کار تالیف کتاب های درسی دانشگاهی از همان سختی و دشواری توسعه پژوهش و انتشار مقالات که قبلا ذکر کردیم برخوردار است. باید این کار با پژوهشهای مرتبط و با بهره گیری از تجربیات جهانی  به سمت رشد و توسعه هدایت شود و البته  می دانیم که هنوز در آغاز راهیم !

اجرای طرح های پژوهشی در دانشگاه از چه موقعیتی برخوردار است ؟

پژوهش پایه توسعه علمی در هر عرصه و از جمله در تربیت معلم است. ما گونه های متعددی از فرصت های پژوهشی را در دانشگاه طراحی و به فرایند اجرا سپرده ایم. از جمله طرح های کشوری، پژوهانه ای و استانی.

اکنون اگر کسی شوق پژوهش داشته باشد، مانعی چندان بر سر راه او نیست. به ویژه طرح های پژوهانه ای و فراخوان استانی با شرایط سهل تری قابل دستیابی هستند. خوشبختانه در مقایسه با سال قبل استقبال بیشتری از این ظرفیت ها به عمل آمده و البته باید گفت این استقبال در گستره کشوری بسیار متفاوت بوده است. تفاوت  این استقبال در نوع نگرش مدیران استانی و پردیس ها و کارشناسان به پژوهش نهفته است. در برخی از استان ها که اتفاقا در مناطق محروم هم هستند مانند سیستان و بلوچستان، استقبال چشمگیر و فراتر از انتظار بوده اما در برخی دیگر از استان های برخوردار با سکوت در حوزه طرح های پژوهشی مواجهیم ! در نخستین داوری، چنین تفاوت هایی بر ما روشن می سازد که احتمالا پژوهش دغدغه همه مدیران دانشگاهی نیست و این داوری اگر درست باشد، باید برای رفع آن فکری کرد.

خوب برای رفع این مشکل چه  فکری می کنید ؟ 

برای پاسخگویی به ابهاماتی که بعضا در خصوص نحوه انجام فعالیت های پژوهشی مطرح می شد،  امسال برای اولین بار راهنمای جامع انجام فعالیت های پژوهشی را تدوین کرده و به استانها فرستادیم تا شفافیت بیشتری برای فعالیت های پژوهشی فراهم آوریم. در این راهنما بحث و تکلیف طرح های پژوهشی را  روشن نموده ایم. بنابر این باید برای ضعف عملکرد در این زمینه با دلایل دیگری مواجه شویم.

هنوز روند اجرای اداری و مالی طرح ها با مشکلاتی مواجهه است که این ها دلایل موجهی برای توقف در این زمینه نیست. برای توسعه پژوهش باید انجام کار سخت را به جان خرید.  در هر حال اکنون که مقدمات لازم را فراهم ساخته ایم قرار بر این داریم که بر بعد نظارت پژوهشی در استانها بیفزاییم.

در پی آن هستیم که اهتمام مدیران استانی و کارشناسان پژوهش را در پی تحقق سیاست دانشگاه در توسعه پژوهش  ارزیابی نماییم تا بدانیم چرا در استان ها رخدادهای متفاوتی در عرصه طرح های پژوهشی وجود دارد، در واقع همزمان با بستر سازی و تمهید شرایط در پی توسعه نظارت پژوهشی بر می آییم.

درباره ظرفیتی که شیوه نامه پژوهانه برای اعضای هیات علمی و مدرسان دارد  بیشتر توضیح دهید !

پژوهانه، نظام معمول دانشگاه ها برای توزیع عادلانه اعتبارات پژوهشی بین اعضای هیات علمی و مدرسان است   بر اساس مصوبه هیات رییسه، امسال مبلغ 2 میلیون تومان برای افراد با مدرک دکتری و یک میلیون تومان برای افراد با مدرک کارشناسی ارشد به صورت تشویقی اختصاص داده ایم که در فعالیت های پژوهشیِ قابل قبول منطبق با شیوه نامه قابل هزینه هستند.  روشن است که یک هیات علمی نمی تواند اعتبار خود را تنها به واسطه تدریس بدست آورد. پژوهش یک فعالیت بنیادی برای رشد حرفه ای اعضای هیات علمی و مدرسان است و آنها در صورت تمهید شرایط ، خود به سمت این فعالیت روی خواهند آورد. علاوه بر این،  بر اساس شیوه نامه ترفیع، کلیه افرادی که حکم هیات علمی دریافت نموده اند برای ترفیع سالیانه خود نیازمند کسب حداقل امتیاز پژوهشی هستند و استمرار حکم هیات علمی  اعضا ء منوط به تداوم فعالیت علمی  آنها است. خوشبختانه استقبال از استفاده از ظرفیت پژوهانه سیر صعودی داشته است و هر روز افراد بیشتری از ظرفیت آن آگاه و مطالبه هزینه فعالیت های پژوهشی خود را از معاونت مربوطه می نمایند. 

برای کتابخانه ها و بحث اطلاع رسانی چه تدابیری در حال انجام است؟

 کتابخانه ها قلب تپنده دانشگاهی هستند. البته در دانشگاه فرهنگیان نقش الگویی آنها به واسطه جریان تربیت معلم، بسیار برجسته است. جریان علمی اطلاعات از طریق کتابخانه ها به بدنه دانشگاه تزریق و به دست هیات علمی، دانشجو و سایرین می رسد. در سال جاری بر اساس همین اهمیت، استاندارد سازی کتابخانه ها در اولویت برنامه های دانشگاه قرار گرفته و اعتبارات خوبی به رغم همه کمبودها برای کتابخانه ها پیش بینی شده که امیدواریم به شکل تمام و در زمان مناسب به این کار اختصاص پیدا کند.

کوشش داریم وضعیت موجود را به سمت مطلوب هدایت نماییم. برگزاری سه بار نشست علمی – تخصصی کتابداران نشانه ای از این اهتمام است. دانشگاه برای تجهیزات و تهیه کتاب در سال گذشته حدود یک میلیارد تومان اعتبار پرداخت نمود که هر چند با توجه به نیازها اندک است اما با توجه به محدودیت های منابع دانشگاه، اقدام برجسته ای محسوب می شود. دانشگاه  در رابطه با اطلاع رسانی و دسترسی به منابع پژوهشی، قراردادی را با مرکز اطلاع رسانی علوم منطقه ای داشته که طی آنها دسترسی کاربران کتابخانه ها به مجموعه ای از مجلات داخل و منابع کتابخانه ای فراهم شده است. استقرار نظام یکپارچه اطلاع رسانه ای کتابخانه های دانشگاه از سال های قبل محقق شده و همچنان در حال تکمیل استفاده از ظرفیت آن هستیم. البته همچنان در پی گسترش دسترسی به منابع علمی جدید هستیم.

از موقعیت کنونی کتابخانه ها راضی نیستیم و فضا و امکانات آنها را شایسته دانشگاه نمی دانیم، گر چه کتابداران و کارشناسان ما با صداقت و علاقه مندی  و صبورانه در پی کاهش تبعات این وضعیت،  به شکل فوق العاده ای در تلاشند که باید از آنها صمیمانه قدردانی نماییم. البته باید برای رفع اصولی این مشکلات در پی دریافت حمایت های بیشتری با تکیه بر ظرفیت های درونی و بیرونی باشیم. دانشگاه فرهنگیان به عنوان یک نهاد علمی راهبردی در کشور، اکنون مسولیت تربیت حدود 60 هزار دانشجو را برای تصدی یکی از حساس ترین و مهم ترین حرفه های موجود در جامعه یعنی معلمی در درون یکصد پردیس و واحد آموزشی بر عهده دارد . دانشگاه فرهنگیان با چنین موقعیتی باید در  کتابخانه های خود و فضای اطلاعات علمی، پژوهشی و فناوری درون و برون دانشگاهی موقعیت بهتری را داشته باشد.

و سخن آخر ، پژوهش های دانشجویی ؟ چه حمایت هایی را برای آنها دارید ؟

خوشبختانه امسال برای اولین بار در اعتبارات پژوهشی معاونت، مبالغی برای حمایت از پژوهش های دانشجویان پیش بینی و شرح آن در راهنمای جامع انجام فعالیت های  پژوهشی به  مدیران استانی اعلام شده است.

باید گفت که عمده حمایت های ما در توانمند سازی و توسعه مهارت های پژوهشی دانشجویان جهت گیری شده اند که مصداق آنها را می توان در برنامه های پویش مشاهده نمود که نمونه آخر آن پویش تابستانه و نمونه هفته پژوهش جشنواره پویش نوآوریهای علمی – پژوهشی دانشجویان است.